Yatırım projelerinin belirlenmesi, analizi ve en uygun yatırım kararının verilmesi sürecine sermaye bütçelemesi denir. "Sermaye bütçelemesi" kavramındaki "sermaye" kelimesi, üretimde bulunan sabit varlıkları ifade ederken "bütçe" kelimesi ise gelecekte belirli bir süre için tahmin edilen nakit giriş ve çıkışlarını detaylı bir biçimde gösteren planı ifade etmektedir.
Sermaye bütçelemesinin kapsamı
Sermaye bütçelemesinin konusu bir yıldan uzun sürede getiri sağlayan sabit sermaye yatırımlarıdır. Sermaye bütçelemesi genel olarak aşağıdaki hususları kapsar:
- Yeni, karlı ve verimli yatırım projelerinin (sermaye harcama önerilerinin) araştırılması, geliştirilmesi ve önceliklerindirmesi,
- Yatırım projelerinin değerlendirilerek kar sağlama potansiyellerinin ve risklerinin belirlenmesi,
- Sermaye harcamalarının (yatırımların) planlanması.
Sermaye bütçelemesi süreci
Sermaye bütçelemesi süreci; sermayenin uzun süreli varlıklara yatırılmasıyla ilgili kararlar sürecidir. Uzun süreli varlıklara yatırılan tutarlar genellikle büyük tutarlardır. Bu nedenle araştırma ve karar alma süreci zaman almakta ve birçok işlemin önceden yapılmasını gerektirmektedir. Sermaye bütçelemesi süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur:
- Planlama: Yatırım fırsatlarının araştırılması, yatırım proje teklifi hazırlanması (sermaye harcaması önerisi).
- Analiz: Her bir yatırım proje teklifinin değerlendirilmesi yapılır. Fayda-maliyet analizi, nakit akımları, riskleri, firmanın stratejik amacı ile uygunluğu vb hususlar için yatırım projeleri değerlendirilir.
- Seçim: Sermaye maliyeti, risk, getiri ve diğer kriterler dikkate alınarak yatırım projeleri arasında uygun seçim yapılır.
- Uygulama: Karar kılının yatırım projelesi/projeleri için finansman sağlanır ve projeler uygulanır.
- Gözden geçirme: Düzenli olarak yatırım projelerinin performans ölçümü yapılır.
Sermaye bütçelemesi kapsamında yatırım projelerinin değerlendirilmesinde nakit akışları esas alınır.
Sermaye bütçelemesi kararlarını etkileyen faktörler
İşletmelerde yatırım (sermaye harcaması) kararlarını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan önemli olanları aşağıdaki gibidir:
- Fon varlığı ve miktarı
- Proje ihtiyacı
- Beklenen minimum yatırım getirisi (ROI)
- Nakit girişleri
- Risk ve belirsizliğin derecesi
- Aciliyet ve zaman
- Teknolojik gelişmeler
- Rakiplerin faaliyetleri ve rekabet politikası
- İşletmenin amaçları ve politikaları
- ve diğer faktörler: Vergilendirme polikası, hükümet politikaları vb.
Sermaye harcamaları
Sermaye harcaması, duran (sabit) varlıklara yapılan yatırımlara denir. Harcama tutarlarının yüksek miktarlı, önemli araştırma ve hazırlık gerektirmesi nedeniyle sermaye harcamaları tasarıları "yatırım projesi" olarak da adlandırılmaktadır. Bu nedenle her yatırım projesi bir sermaye harcamasıdır.
Güdülen amaç dikkate alındığında yatırım projeleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılır:
-
- Yenileme yatırımları; Eskiyen, yıpranan sabit varlıkların yenilenmesiyle ilgili sermaye harcamalarıdır.
- Genişleme yatırımları (Tevsii yatırımları); işletmenin mevcut üretim kapasitesini arttırmak üzere yapılan yatırımlarıdır.
- Modernizasyon yatırımları; işletmelerin üretim kalitelerini yükseltmek, maliyetleri azaltmak üzere yaptıkları yatırımlardır.
- Stratejik Yatırımlar; faydaları, diğer yatırımlara oranla daha uzun süreli olarak elde edilen yatırımlardır. Çoğu zaman bu tür yatırımların faydaları sayısal olarak ölçülemez. Riski azaltıcı, çalışanların motivasyonunu arttırıcı yatırımlar bu grup altında toplanmaktadır.
Sermaye bütçelemesi analiz yöntemleri
Sermaye bütçelemesi sürecinde karar almak için farklı yöntemler (teknikler) kullanılmaktadır. Kullanılan yöntemlerde zaman faktörünün dikkate alınıp alınmadığı önemli bir husustur. Bu nedenle bu yöntemler zaman faktörünü dikkate almayan ve dikkate alan yöntemler olarak ikiye grubu ayrılabilir:
Statik Yöntemler
- Yatırımın ortalama karlılığı
- Basite geri ödeme süresi
Dinamik Yöntemler
- Net bugünkü değer
- İç verim oranı
- Fayda-maliyet analizi (Karlılık endeksi)
- İskonto edilmiş geri ödeme süresi
